ادعای یکی از امام جمعه‌های تهران در مورد رابطه حجاب و آرایش زنان با روی دادن زلزله واکنش‌های گسترده‌ای را در چند هفته گذشته در پی داشته است. حاکمیت جمهوری اسلامی، همانند بخش عمده روحانیت اسلامی با وقوف به وجود گرایش‌های محافظه کارانه اخلاقی- مذهبی در عقب‌مانده‌ترین بخش‌های جامعه، مانند اعتقاد و التزام به حجاب و نابرابری حقوق زنان و مردان، پیوسته کوشش داشته تا عقب‌مانده‌ترین گروه‌های اجتماعی را علیه آزادی، مدرنیت و پیشرفت بسیج کنند. اما واقعیت‌های موجود در ایران نشان از آن دارد که سمت و سوی جامعه تابع خواسته‌های اسلامگرایان نیست.
بر اساس آمارهای موجود ایران دومین مصرف‌کننده لوازم آرایش در خاورمیانه و هفتمین واردکننده لوازم آرایشی در جهان است. جراحی‌های پلاستیک مانند کوچک کردن بینی هم در سال‌های پس از انقلاب در ایران رواج فراوان یافته است. ایران و عربستان، دو کشوری که مذهبی‌ترین حکومت‌های جهان را دارند، از رکوردداران اصلی مصرف محصولات و لوازم آرایشی در جهان به شمار می‌روند! باید توجه داشت که به لحاظ تفاوت‌های فرهنگی و طبقاتی و تفاوت بین زندگی در شهر و روستا، مصرف لوازم آرایشی در بخش‌های معینی از جامعه متمرکز شده است و از اینرو مصرف‌کننده شهری در ایران مصرف به مراتب بالاتری از مصرف کننده شهری در اروپا دارد.
گفته می‌شود که سن استفاده از لوازم آرایشی در ایران کاهش یافته و به دوران دبستان رسیده است. استفاده از لوازم آرایشی آنچنان گسترده است که شماری از پژوهشگران در پی یافتن علت‌های این پدیده برآمده‌اند. دکتر امان‌الله قرایی مقدم، استاد دانشگاه و پژوهشگر آسیب‌های اجتماعی در گفت‌وگویی با خبرگزاری مهر گفت: استفاده از لوازم آرایشی در ایران به معیاری برای بیان شخصیت و طبقه اجتماعی افراد تبدیل شده و آرایش کردن تنها به زنان محدود نمی‌شود، بلکه مردان نیز به آرایش کردن گرایش پیدا کرده‌اند. به باور امان‌الله قرایی جوانانی که از آرایش‌های "غلیظ و افراطی" استفاده می‌کنند، دچار فروریختگی ارزش‌های فرهنگی، اعتقادی، دینی و هنجارهای اجتماعی هستند. (سایت الف، ۸ اردیبهشت ۱۳۸۹)
به نوشته آفتاب نیوز (۲۲ فروردين ۱۳۸۹) "بین ۸۰ تا ۹۰ درصد لوازم و کالاهای آرایشی در ایران به صورت قاچاق از طریق مرزهای شرقی و غربی وارد ایران می‌شوند و آن دسته از آنها که دارای مارک‌های معروف اروپایی یا امریکایی هستند تقریبا همه قلابی بوده و به طرز ماهرانه‌ای در چین، تایلند و ترکیه جعل شده و روانه بازار ایران می‌شوند."
ورود قاچاق لوازم و کالاهای آرایشی از مرزهای جنوبی و از جمله از امارات متحده عربی را نیز می‌توان به فهرست آفتاب نیوز افزود. هر چند به علت گستردگی واردات قاچاق آمارهای مصرف سرانه لوازم آرایشی در ایران چندان دقیق نیستند اما آمارهای موجود و همه شواهد حاکی از آنست که مصرف سرانه لوازم آرایشی در ایران در مقایسه با دیگر کشورهای خاورمیانه و حتی اروپا بسیار بالاست. به نوشته آفتاب نیوز سهم شرکت‌های معتبر اروپایی و امریکایی که دارای فراورده‌هائی با کیفیت و ترکیبات قابل اعتمادتری هستند، به دلیل قیمت‌های بالایی که در ایران دارند، کمتر از یک درصد بازار تخمین زده می‌شود. سهم تولیدکننده‌های ایرانی از این بازار بزرگ و رو به گسترش نیز بسیار ناچیز است و به نوشته آفتاب نیوز حداکثر در حدود پنج درصد تخمین زده می‌شود.
ارزیابی بازار لوازم و کالاهای آرایشی نیز مانند بسیاری از دیگر عرصه‌های اقتصادی در ایران متکی بر آمارها و تخمین‌هائی است که الزاماً همیشه قابل وثوق نیستند، اما اطلاعاتی که از منابع مطمئن غربی در دسترس هست نیز مؤید بالا بودن مصرف سرانه لوازم آرایشی در ایران است. شرکت سوئدی اوریفلیم تولید کننده مواد آرایشی از اندک شرکت‌های خارجی است که مجوز قانونی فعالیت در ایران دارد. آنچنان که در گزارش مالی اخیر این شرکت آمده است، ایران و چین در سال ۲۰۰۹ بزرگترین بازارهای شرکت اوریفلیم در آسیا بوده‌اند. (گزارش مالی سالانه شرکت اوریفلیم، ۲۰۰۹، صفحه ۳۳).
(Oriflame Cosmetics, annual report 2009)
رابطه محدودیت‌های گسترده‌ای که حکومت جمهوری اسلامی در ایران اعمال می‌کند و اقبال دختران و زنان ایرانی به مصرف بالای لوازم و کالاهای آرایشی آشکار است. برخی فعالان حقوق زنان بر این باور هستند که تحمیل حجاب و پوشش اسلامی (فقط صورت دیده می شود)، تغییر یکباره ساختار جمعیتی کشور و افزایش شمار جوانان زیر سی سال از دلایل روی آوردن زنان و دختران به آرایش افراطی است. بدیهی است که زنان، دختران، پسران و مردان بایستی در آرایش کردن یا آرایش نکردن آزادی مطلق داشته باشند. به گفته بابا طاهر "متاع کفر و دین بی مشتری نیست – گروهی آن، گروهی این پسندند". اما با نگاهی به توضیح‌المسائل مراجع تقلید می‌توان تفاوت عظیمی بین واقعیت‌های جامعه ایران و رهنمودهای این مراجع را مشاهده کرد. رهنمودهای مراجع تقلید نشاندهنده بیگانگی آنان از واقعیت‌های اجتماعی و فاصله آنان با بخش‌های بزرگی از مردم و گرایش‌های آنان است.
توضیح المسائل‌های همه آیات عظام از لحاظ ساختار و محتوا شباهت فراوانی به هم دارند و تفاوت‌های عمده‌ای نیز با هم ندارند. در این نوشتار به توضیح المسائل دو مرجع تقلید اشاره می‌شود: آیت‌الله محمد تقی بهجت که به عنوان "عارف فرهيخته" و "نماد زهد و تقوا" مطرح بود، هر چند حرف و حدیث‌های فراوانی درباره ثروت افسانه‌ای وی نیز وجود داشت و دیگری آیت‌الله سیستانی که از وی به عنوان برجسته‌ترین مرجع کنونی شیعه نام برده می‌شود. این دو مرجع شیعه غیر دولتی بوده‌اند و پیوسته دور از سیاست روز بوده‌اند. از اینرو رهنمودهای آنان فارغ از مصلحت اندیشی‌‌های حکومتی است و ربطی به موضعگیری‌های سیاسی ندارد.
به عقیده محمد تقی بهجت آرايش به مقدار خيلى كم هم اشکال شرعی دارد (مسئله ۷۸۳ توضیح المسائل آیت‌الله بهجت) و حتی کاربرد "لنز رنگی حكم زينت دارد كه بايد از نامحرم پوشانده شود." (مسئله ۷۸۴ توضیح المسائل آیت‌الله بهجت). جراحى پلاستيکِ صورت اکنون رواج گسترده‌ای در ایران یافته است. بهجت آنرا هم در "حکم زینت" می‌داند که باید پوشیده شود (مسئله ۷۸۵). به نظر بهجت حتی ابروان اصلاح شده، حلقه ازدواج، ناخن مصنوعى، بلند گذاشتن ناخن، سرمه كشيدن، استفاده از عطر و ادكلن و حتی "نفس خوشبو و معطّر بودن" و هر چیز دیگری که سبب جلب توجه نامحرم شود، اشکال شرعی دارد و بايد از آنها اجتناب شود. (مسئله ۷۸۸، ۷۸۹، ۷۹۰، ۷۹۱، ۷۹۲، ۷۹۳، ۷۹۸، ۷۹۹، ۸۰۰). آیت‌الله بهجت استفاده از زنجير، انگشتر يا ساعت مچى طلا را نیز برای مردان و زنان دارای اشکال شرعی و حرام می‌داند. (مسئله ۸۰۷)
پاسخ‌های آیت‌الله سیستانی در باب آرایش شاید تا اندازه‌ای از احکام شرعی آیت‌الله بهجت کمتر سختگیرانه به نظر برسند اما محتوای کلی آنها کم و بیش مانند احکام بهجت و دیگر مراجع است. آیت‌الله سیستانی هم پوشاندن صورت آرایش‌شده را واجب می‌داند: "پس از به كاربردن پودر و وسايل آرايشی، پوشاندن صورت واجب است" (سؤال ۲، مبحث آرایش، توضیح المسائل آیت‌الله سیستانی). "لنزهاى رنگى اگر زينت حساب شود جايز نيست" (سؤال ۴، مبحث آرایش). آیت‌الله سیستانی رنگ كردن همه و يا قسمتی از مو به نيٌت عيب‌پوشی و يا كم نشان‌دادن سنّ را نیز غیر جايز می‌داند. (سؤال ۳، مبحث آرایش توضیح المسائل آیت‌الله سیستانی).
موضوع آرایش و حجاب تنها یکی از جلوه‌های شکاف عظیمی است که بین روحانیت شیعه و اکثریت مردم وجود دارد. بدیهی است که اکثریت مراجع تقلید و روحانیت شیعه سنگر سنت‌های محافظه‌کارانه را رها نخواهد کرد و به گرایشات و نیازهای جوانان بی توجه خواهد بود. پرسش آنست که آیا این شکاف در آینده از بین خواهد رفت یا عمیق‌تر خواهد شد؟
بر اساس آمارهای موجود ایران دومین مصرف‌کننده لوازم آرایش در خاورمیانه و هفتمین واردکننده لوازم آرایشی در جهان است. جراحی‌های پلاستیک مانند کوچک کردن بینی هم در سال‌های پس از انقلاب در ایران رواج فراوان یافته است. ایران و عربستان، دو کشوری که مذهبی‌ترین حکومت‌های جهان را دارند، از رکوردداران اصلی مصرف محصولات و لوازم آرایشی در جهان به شمار می‌روند! باید توجه داشت که به لحاظ تفاوت‌های فرهنگی و طبقاتی و تفاوت بین زندگی در شهر و روستا، مصرف لوازم آرایشی در بخش‌های معینی از جامعه متمرکز شده است و از اینرو مصرف‌کننده شهری در ایران مصرف به مراتب بالاتری از مصرف کننده شهری در اروپا دارد.
گفته می‌شود که سن استفاده از لوازم آرایشی در ایران کاهش یافته و به دوران دبستان رسیده است. استفاده از لوازم آرایشی آنچنان گسترده است که شماری از پژوهشگران در پی یافتن علت‌های این پدیده برآمده‌اند. دکتر امان‌الله قرایی مقدم، استاد دانشگاه و پژوهشگر آسیب‌های اجتماعی در گفت‌وگویی با خبرگزاری مهر گفت: استفاده از لوازم آرایشی در ایران به معیاری برای بیان شخصیت و طبقه اجتماعی افراد تبدیل شده و آرایش کردن تنها به زنان محدود نمی‌شود، بلکه مردان نیز به آرایش کردن گرایش پیدا کرده‌اند. به باور امان‌الله قرایی جوانانی که از آرایش‌های "غلیظ و افراطی" استفاده می‌کنند، دچار فروریختگی ارزش‌های فرهنگی، اعتقادی، دینی و هنجارهای اجتماعی هستند. (سایت الف، ۸ اردیبهشت ۱۳۸۹)
به نوشته آفتاب نیوز (۲۲ فروردين ۱۳۸۹) "بین ۸۰ تا ۹۰ درصد لوازم و کالاهای آرایشی در ایران به صورت قاچاق از طریق مرزهای شرقی و غربی وارد ایران می‌شوند و آن دسته از آنها که دارای مارک‌های معروف اروپایی یا امریکایی هستند تقریبا همه قلابی بوده و به طرز ماهرانه‌ای در چین، تایلند و ترکیه جعل شده و روانه بازار ایران می‌شوند."
ورود قاچاق لوازم و کالاهای آرایشی از مرزهای جنوبی و از جمله از امارات متحده عربی را نیز می‌توان به فهرست آفتاب نیوز افزود. هر چند به علت گستردگی واردات قاچاق آمارهای مصرف سرانه لوازم آرایشی در ایران چندان دقیق نیستند اما آمارهای موجود و همه شواهد حاکی از آنست که مصرف سرانه لوازم آرایشی در ایران در مقایسه با دیگر کشورهای خاورمیانه و حتی اروپا بسیار بالاست. به نوشته آفتاب نیوز سهم شرکت‌های معتبر اروپایی و امریکایی که دارای فراورده‌هائی با کیفیت و ترکیبات قابل اعتمادتری هستند، به دلیل قیمت‌های بالایی که در ایران دارند، کمتر از یک درصد بازار تخمین زده می‌شود. سهم تولیدکننده‌های ایرانی از این بازار بزرگ و رو به گسترش نیز بسیار ناچیز است و به نوشته آفتاب نیوز حداکثر در حدود پنج درصد تخمین زده می‌شود.
ارزیابی بازار لوازم و کالاهای آرایشی نیز مانند بسیاری از دیگر عرصه‌های اقتصادی در ایران متکی بر آمارها و تخمین‌هائی است که الزاماً همیشه قابل وثوق نیستند، اما اطلاعاتی که از منابع مطمئن غربی در دسترس هست نیز مؤید بالا بودن مصرف سرانه لوازم آرایشی در ایران است. شرکت سوئدی اوریفلیم تولید کننده مواد آرایشی از اندک شرکت‌های خارجی است که مجوز قانونی فعالیت در ایران دارد. آنچنان که در گزارش مالی اخیر این شرکت آمده است، ایران و چین در سال ۲۰۰۹ بزرگترین بازارهای شرکت اوریفلیم در آسیا بوده‌اند. (گزارش مالی سالانه شرکت اوریفلیم، ۲۰۰۹، صفحه ۳۳).
(Oriflame Cosmetics, annual report 2009)
رابطه محدودیت‌های گسترده‌ای که حکومت جمهوری اسلامی در ایران اعمال می‌کند و اقبال دختران و زنان ایرانی به مصرف بالای لوازم و کالاهای آرایشی آشکار است. برخی فعالان حقوق زنان بر این باور هستند که تحمیل حجاب و پوشش اسلامی (فقط صورت دیده می شود)، تغییر یکباره ساختار جمعیتی کشور و افزایش شمار جوانان زیر سی سال از دلایل روی آوردن زنان و دختران به آرایش افراطی است. بدیهی است که زنان، دختران، پسران و مردان بایستی در آرایش کردن یا آرایش نکردن آزادی مطلق داشته باشند. به گفته بابا طاهر "متاع کفر و دین بی مشتری نیست – گروهی آن، گروهی این پسندند". اما با نگاهی به توضیح‌المسائل مراجع تقلید می‌توان تفاوت عظیمی بین واقعیت‌های جامعه ایران و رهنمودهای این مراجع را مشاهده کرد. رهنمودهای مراجع تقلید نشاندهنده بیگانگی آنان از واقعیت‌های اجتماعی و فاصله آنان با بخش‌های بزرگی از مردم و گرایش‌های آنان است.
توضیح المسائل‌های همه آیات عظام از لحاظ ساختار و محتوا شباهت فراوانی به هم دارند و تفاوت‌های عمده‌ای نیز با هم ندارند. در این نوشتار به توضیح المسائل دو مرجع تقلید اشاره می‌شود: آیت‌الله محمد تقی بهجت که به عنوان "عارف فرهيخته" و "نماد زهد و تقوا" مطرح بود، هر چند حرف و حدیث‌های فراوانی درباره ثروت افسانه‌ای وی نیز وجود داشت و دیگری آیت‌الله سیستانی که از وی به عنوان برجسته‌ترین مرجع کنونی شیعه نام برده می‌شود. این دو مرجع شیعه غیر دولتی بوده‌اند و پیوسته دور از سیاست روز بوده‌اند. از اینرو رهنمودهای آنان فارغ از مصلحت اندیشی‌‌های حکومتی است و ربطی به موضعگیری‌های سیاسی ندارد.
به عقیده محمد تقی بهجت آرايش به مقدار خيلى كم هم اشکال شرعی دارد (مسئله ۷۸۳ توضیح المسائل آیت‌الله بهجت) و حتی کاربرد "لنز رنگی حكم زينت دارد كه بايد از نامحرم پوشانده شود." (مسئله ۷۸۴ توضیح المسائل آیت‌الله بهجت). جراحى پلاستيکِ صورت اکنون رواج گسترده‌ای در ایران یافته است. بهجت آنرا هم در "حکم زینت" می‌داند که باید پوشیده شود (مسئله ۷۸۵). به نظر بهجت حتی ابروان اصلاح شده، حلقه ازدواج، ناخن مصنوعى، بلند گذاشتن ناخن، سرمه كشيدن، استفاده از عطر و ادكلن و حتی "نفس خوشبو و معطّر بودن" و هر چیز دیگری که سبب جلب توجه نامحرم شود، اشکال شرعی دارد و بايد از آنها اجتناب شود. (مسئله ۷۸۸، ۷۸۹، ۷۹۰، ۷۹۱، ۷۹۲، ۷۹۳، ۷۹۸، ۷۹۹، ۸۰۰). آیت‌الله بهجت استفاده از زنجير، انگشتر يا ساعت مچى طلا را نیز برای مردان و زنان دارای اشکال شرعی و حرام می‌داند. (مسئله ۸۰۷)
پاسخ‌های آیت‌الله سیستانی در باب آرایش شاید تا اندازه‌ای از احکام شرعی آیت‌الله بهجت کمتر سختگیرانه به نظر برسند اما محتوای کلی آنها کم و بیش مانند احکام بهجت و دیگر مراجع است. آیت‌الله سیستانی هم پوشاندن صورت آرایش‌شده را واجب می‌داند: "پس از به كاربردن پودر و وسايل آرايشی، پوشاندن صورت واجب است" (سؤال ۲، مبحث آرایش، توضیح المسائل آیت‌الله سیستانی). "لنزهاى رنگى اگر زينت حساب شود جايز نيست" (سؤال ۴، مبحث آرایش). آیت‌الله سیستانی رنگ كردن همه و يا قسمتی از مو به نيٌت عيب‌پوشی و يا كم نشان‌دادن سنّ را نیز غیر جايز می‌داند. (سؤال ۳، مبحث آرایش توضیح المسائل آیت‌الله سیستانی).
موضوع آرایش و حجاب تنها یکی از جلوه‌های شکاف عظیمی است که بین روحانیت شیعه و اکثریت مردم وجود دارد. بدیهی است که اکثریت مراجع تقلید و روحانیت شیعه سنگر سنت‌های محافظه‌کارانه را رها نخواهد کرد و به گرایشات و نیازهای جوانان بی توجه خواهد بود. پرسش آنست که آیا این شکاف در آینده از بین خواهد رفت یا عمیق‌تر خواهد شد؟
ابزار ضربه زدن به اسلام
