ترکیه بمب افکن روسیه را سرنگون کرد

ترکیه هواپیمای بمب افکن سوخوی روسیه را سرنگون کرد. این نخستین بار از دهه ۱۹۵۰ تاکنون است که یک کشور عضو ناتو یک هواپیمای روسی را سرنگون می کند. مقامات ترکیه نخست ادعا کردند که ظرف ۵ دقیقه ۱۰ بار به هواپیمای روسی اخطار داده اند که از حریم هوائی ترکیه دور شود اما آنها روز بعد با انتشار نقشه راداری اعلام کردند که تجاوز هوائی هواپیمای روسی به حریم هوائی ترکیه ۱۷ ثانیه به درازا کشیده است. پرسش آنست که ترک ها چگونه توانستند ظرف ۱۷ ثانیه ۱۰ بار به روس ها اخطار دهند و به راستی اگر قرار باشد کشورها بخواهند هر کشتی یا هواپیمائی که تنها چند ثانیه به حریم دریائی یا هوائی آنها تجاوز کند را هدف قرار دهند، هر روز بایستی شاهد سرنگون کردن چند هواپیما و غرق کردن چندین کشتی باشیم. پرسش دیگر آنست که آیا این هواپیمای روسی که در سوریه و در مناطق نزدیک به ترکیه پرواز می کرده تهدیدی برای کشور ترکیه بوده است. عجیب تر آنکه ترک ها بیدرنگ پس از سرنگون کردن هواپیمای روسی با ناتو تماس گرفتند و نه با دولت روسیه که در این قضیه طرف آسیب دیده است.

همبستگی لفظی ناتو با اردوغان

دبیر کل ناتو با ترکیه که عضو ناتو است اعلام همبستگی کرد و باراک اوباما اعلام کرد که ترکیه حق دارد از حریم هوائی خود دفاع کند. حمایت لفظی ناتو از ترکیه و اظهار بدیهیات مانند “حق دفاع از حریم هوايی خود” چیزی بود که انتظار آن می رفت اما پرسش آنست که آیا در صورت حاد شدن این بحران بین ترکیه و روسیه، ناتو با نیروی نظامی نیز از ترکیه دفاع خواهد کرد. آیا کشورهای بزرگ عضو ناتو مناسبات خود با روسیه را فدای دفاع از اردوغان خواهند کرد. اخباری که از نشست ناتو به رسانه ها درز داده شده است حاکی از آنست که دستکم یک یا چند کشور عضو ناتو نسبت به اقدام ترکیه در سرنگون کردن هواپیمای روسی ابراز نارضائی کرده اند. اروپائی ها به دلایل دیگر هم از دولت ترکیه ناراضی هستند. کشورهای اروپائی در قضیه روانه شدن سیل پناهجویان به اروپا در پائیز ۲۰۱۵ نیز این بدگمانی را دارند که دستگاه های امنیتی ترکیه در خفا دستی در این قضیه دارند تا بتوانند به این ترتیب بر کشورهای اروپائی فشار وارد کنند.

ولادیمیر پوتین، مشت در جیب

سرنگون کردن بمب افکن روسیه که خود را یک ابر قدرت می داند برای این کشور بسیار دردناک است. ولادیمیر پوتین تاکنون مشت در جیب فرو کرده و دندانهایش را از خشم به هم می فشرد و به وعده تنبیه اقتصادی ترکیه اکتفا می کند اما هیچ تردیدی وجود ندارد که او در نخستین فرصت یک پاسخ سخت تر نیز به ترکیه خواهد داد. روسیه مناسبات خود با کشورهای بزرگی مانند آمریکا، آلمان، بریتانیا و فرانسه را در اولویت قرار می دهد. روسیه و پوتین هرگز فراموش نخواند کرد که چه کسی و چرا این ”خنجر” را به آنها زده است اما واکنش روسیه به ترکیه تابعی خواهد بود از مناسبات این کشور با کشورهای بزرگ جهان. فرانسه مایل است در جنگ علیه داعش، روسیه را در کنار خود داشته باشد و روسیه کوشش خواهد کرد از این فرصت بهره برداری کند تا مناسبات آسیب دیده خود با غرب را پس از رویدارهای اوکراین و کریمه بهبود دهد.

بهبود مناسبات با غرب، اولویت ولادیمیر پوتین

در پی قضایای اوکراین و الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه، مناسبات کشورهای غربی با روسیه به سردی گرائید و از اینرو اکنون روسیه ترجیح می دهد از فرصت پیش آمده ناشی از جنگ فرانسه علیه داعش استفاده کند تا مناسبات خود با کشورهای غربی یا دستکم با کشورهای بزرگ اروپائی بهبود دهد و از اینرو پوتین و روسیه مایل نیستند پاسخ نظامی عجولانه ای به ترکیه بدهند، به ویژه آنکه به نظر می رسد که روسیه در عین حال کوشش خواهد کرد کمک خود به کشورهای غربی در سوریه را مشروط به عدم اصرار این کشورها به حذف بشار اسد از قدرت بکند.

اکثر کارشناسان و ناظران مسائل روسیه در این نکته توافق نظر دارند که ولادیمیر پوتین موضوعی مانند سرنگون کردن یک هواپیمای روسی را هرگز فراموش نخواهد کرد و به همه نشان خواهد داد که چنین اقدامی علیه روسیه هزینه بسیار گزافی خواهد داشت. اعزام ناو موشک انداز مسکو به بندر لاذقیه در سواحل سوریه و در ۵۰ کیلومتری مرز ترکیه و استقرار سیستم دفاع ضد هوائی در نزدیکی مرزهای ترکیه به منظور پشتیبانی از عملیات نیروی هوائی روسیه انجام گرفته است. وزارت دفاع روسیه خاطر نشان کرده است که هواپیماهائی که مانع عملیات هوائی روسیه شوند نابود خواهند شد. روسیه که از هم اکنون مجازات های اقتصادی علیه ترکیه را آغاز کرده است به ترکیه فرصت عذرخواهی داده است اما رجب طیب اردوغان اعلام کرده است که قصد عذرخواهی از روسیه را ندارد.

خواست حداقلی ترکیه ایجاد یک منطقه حائل

گوئی که اردوغان خود را مانند یک سلطان عثمانی تلقی می کند و رویای رهبری جهان اسلام را در سر دارد. او توانسته است به بی ثبات شدن رژیم بشار اسد در سوریه کمک کند اما در ایجاد یک رژیم وابسته به ترکیه در این کشور ناکام مانده است. اکنون خواست حداقلی ترکیه ایجاد یک منطقه حائل در درون خاک سوریه و در جوار مرزهای ترکیه است. با این استدلال که پناهندگان سوری در این منطقه مستقر خواهند شد و به این ترتیب از هجوم آنان به سوی اروپا ممانعت خواهد شد، اردوغان توانست نظر کم و بیش موافق کشورهای غربی را در این خصوص جلب کند. ترکیه می خواهد یک منطقه حائل ایجاد کند که خالی از کردها باشد و تحت نفوذ ترکمن های سوری هوادار ترکیه باشد. روسیه که از نیت اردوغان به خوبی آگاه است در هفته های اخیر حملات خود را بر ترکمن ها و دیگر گروه های مورد حمایت ترکیه در این منطقه تشدید کرده و این به معنای نقش برآب شدن برنامه های اردوغان است. سرنگون کردن یک بمب افکن نه یک رویداد عادی بلکه چیزی است که بین کشورهای متخاصم روی می دهد. اقدام ترکیه نشاندهنده به بن بست رسیدن نقشه های اردوغان و همچنین تحقق اشتباه دیگری از سوی اردوغان در ارزیابی امکانات و توانائی های ترکیه است.

ناتوانی اردوغان در دفاع از برادران ترکمن

رجب طیب اردوغان پس از سرنگون کردن هواپیمای روسی اعلام کرد که این اقدام به منظور محافظت از مرزهای ترکیه و برای دفاع از برادران ترکمن انجام داده است. روسیه اکنون حملات هوائی خود را به ترکمن های سوریه که مورد حمایت ترکیه هستند را تشدید کرده است و شواهد موجود حاکی از آنست که روسیه مصمم است تا رویاهای اردوغان در حاشیه های مرزی شمال سوریه و در مجاورت پایگاه های نظامی خود را نقش بر آب کند. این پیامد و کارت های فراوان دیگری که پوتین همچنان برای فشار وارد کردن به ترکیه در دست دارد حاکی از آنست که رجب طیب اردوغان یک اشتباه فاحش دیگر به سلسله اشتباهات سیاست خارجی خود افزوده است.

اعتراض نمایشی اردوغان به شیمون پرز در سوئیس و ترک ناگهانی جلسه نیز بخشی بود از دورخیز بزرگ رجب طیب اردوغان برای محبوب شدن در بین اعراب و مسلمانان و در دست گرفتن رهبری جهان اسلام. اردوغان نخست در صدر آن بود که با بشار اسد نزدیک شود و وی را برادر خود خطاب کرد. اندکی بعد اما اقدام به حمایت از دشمنان داخلی وی کرد و اکنون کمر به برانداختن بشار اسد بسته است. رجب طیب اردوغان در اتخاذ سیاست حمایت همه جانبه از اخوان المسلمین در مصر نیز به بن بست رسید. اقدام اردوغان در سرنگون کردن بمب افکن روسی امکانات وی برای یافتن یک جای پای قابل اتکا در سوریه و همچنین دفاع از ترکمن های سوریه را به بیش از پیش کاهش خواهد داد.

به نظر می رسد شباهت ولادیمیر پوتین به یک تزار بیشتر از شباهت رجت طیب اردوغان به یک سلطان باشد

مردانی از یک خمیره

آقایان رجب طیب اردوغان و ولادیمیر پوتین هر دو مرد قدرت هستند و از یک خمیره ساخته شده اند اما بدیهی است که امکانات و توانائی های آنان قابل مقایسه نیست. ظرفیت ها و توانائی های سیاسی، نظامی، اقتصادی و تبلیغاتی روسیه به مراتب بیشتر از ترکیه است. کارشناسان مسائل روسیه چنین باور دارند که ولادیمیر پوتین سیاستمداری است محتاط که واژه ها را با دقت بر می گزیند و گام های خود را حساب شده بر می دارد. به این ترتیب تهدید های پوتین علیه ترکیه به هیچ وجه حرف های توخالی نیستند. اقتصاد ترکیه به ویژه صنعت توریسم آن و صادرات کشاورزی و دیگر اقلام صادراتی این کشور به روسیه که هیچیک کالاهای استراتژیک و غیر قابل جایگزینی نیستند از تحریم ها و مجازات های اقتصادی روسیه آسیب جدی خواهند دید.

ترکیه نقاط آسیب پذیر دیگری از جمله معضل حل نشده کردها را هم دارد که به روسیه یا هر کشور دیگری که از ترکیه ناراضی باشد امکان مانور می دهد. افزون بر این تصور این نکته بسیار دشوار است که در صورت بروز یک بحران جدی تر بین این دو کشور، کشورهای عمده عضو ناتو برای دفاع از ترکیه وارد جنگ با روسیه شوند. کشوری مانند ترکیه یک عضو هسته مرکزی ناتو نیست، بلکه بیشتر به این دلیل به عضویت ناتو پذیرفته شده است که از لغزیدن آن به جبهه مخالف پیشگیری شود. هم پوتین و هم اردوغان قدرت طلب و تمامیت خواه هستند و یکی به تزار روس و دیگری به سلطان عثمانی تشبیه شده اند اما گوئی شباهت پوتین به تزار بیش از شباهت اردوغان به سلطان باشد.